Бишапур, 3 ғасырдағы Сасанилердің қала құрылысының шедеврі

Бишапурды Иранның ең көне қалаларының бірі деп санау керек, оның тарихы тас жазуда жазылған. Бұл қаланың құрылысында ең озық көне инженерлік білім қолданылған және оның кейбір құрылымдары мен қалалық жүйелері ғажайыптар болып саналады.Бұл қала ислам діні Иранға келгеннен кейін бірнеше ғасырлар бойы мекендеді, бірақ кейін ол қирап, бүгінде тек қирандылар ғана қалды. Бұл қаланың қалдықтары Казерун қаласынан солтүстік-батысқа қарай 23 шақырым жерде, «Таң Шоған» деп аталатын бұғазда орналасқан.

Бишапур атының шығу тегі Бұл қаланың негізін Шапур I салған, сондықтан қала атауы оның атынан шыққан болуы мүмкін. Тіл мамандары Бишапур «Бешапур» сөзінен шыққан, жақсы және ізгі Шапур дегенді білдіреді деп есептейді. Кейбір деректерде бұл атау «Шапурдың сарайы» немесе «Шапур салған жер» деп түсіндіріледі.

Бишапурдың тарихы Қала қалдықтарынан табылған жазуға сүйене отырып, Бишапурдың салынған күні мен оны салушы нақты белгілі: қала біздің заманымыздың 266 жылы I Шапурдың (б.з. 240-270 жылдары билік еткен) бұйрығымен құрылған. Әрине, бұл өлкеде Сасани дәуіріне дейін де адамдардың мекендеген белгілері бар. Кейбір қазбалар бұл аймақты эламиттер мен ахеменидтер де мекендеген болуы мүмкін екенін көрсетеді. Бұл қала әу бастан үлкен маңызға ие болды және маңызды Ардашир Хорезм мемлекетінің орталығы болды. Шапур Рим императоры Валерианды жеңгеннен кейін бұл қаланы салуға бұйрық берді. Қаланы тұрғызу үшін таңдалған орын Персеполис пен Ктесифонның ортасындағы жағымды жер болды. Қаланы тұрғызуға ежелгі Сириядан «Асапай» деген сәулетші сайланған.Қаланың нақты орналасқан жерін анықтау үшін географиялық және табиғи нысандар бойынша зерттеулер жүргізілді. Бұл зерттеулердің мақсаты жаудың басып кіруіне қарсы табиғи кедергілер жасау болды. Сонымен қатар, бағалау кезінде өңірдің табиғи ландшафттары да ескерілді. Сасанилер үкіметінің әлсіреуіне байланысты Бишапур 6 ғасырдан бастап құлдырай бастады, ақырында исламның келуімен және бұл әулеттің жойылуымен оған назар айтарлықтай төмендеді. Дегенмен, ол бірнеше ғасырлар бойы өмір сүрді, бірақ ақырында адам тұрмайтын болды.

Бишапур архитектурасы Бишапурдың бастапқы жобасында табиғи шекаралар ескерілді. Шоған аңғары, оның айналасындағы жартастар мен Шапур өзені бұл қаланың табиғи шекарасы болып саналады. Қаланың жалпы құрылымы тік бұрышты, төрт қақпа және екі негізгі көше (біреуі солтүстік-оңтүстік, екіншісі шығыс-батыс) екі қарама-қарсы қақпаны байланыстырады. Король цитаделі мен тұрғын үйлер қаланың екі негізгі бөлігі болды. Корольдік бөлімде Анахита храмы, Шапурдың салтанатты залы, мозаикалық кіреберіс және Валериан сарайы болды. Тұрғын үй бөлімінде үйлер, моншалар, керуен сарай, базар салынды. Үкіметтік цитадель кешені Шапур тауының биігінде орналасқан және бүкіл қалаға қарайды. Бұл аумақ қаланың қалған бөлігінен тас қоршаумен бөлінген.

Анахита Бишапур храмы Анахита храмы (Су құдайы) қаладағы ең маңызды діни ғимараттардың бірі болып саналады. Бұл ғимарат архитектуралық тұрғыдан ерекше және суды басқару мен таратудың жетілдірілген жүйесін пайдаланады. Анахита храмы көлемі 23-27 метр және тереңдігі жеті метр болатын аумақты қазу арқылы жасалған. Бұл ғибадатхана Шапур өзенінен 250 метр қашықтықта оның суы осы бағытта оңай ағуы үшін салынған. Ғибадатхана салынбай тұрып, оның қалдықтары әлі де көрінетін сайтқа қарай арна ағып жатты. Ғимараттың ішкі ауласында құлшылық етушілер тұруы үшін алаң жасалған. Бұл платформа өлшемі 140-тан 47 сантиметрге дейін қалыпқа салынған тас кесектерден жасалған. Ғибадатхананың кіреберістерінің ортасында ғимаратқа су ағу үшін арна орнатылған. Арнайы діни мерекелер мен рәсімдер кезінде ғибадатханаға су жіберілген болуы мүмкін. Айналымдағы су толығымен таза болып қалуы үшін ғибадатханаға кіретін және шығатын су ерекше тәртіппен жасалды. Осылайша, ғибадатханаға кірген судың бірдей мөлшері су шығатын тесік арқылы көрінбейтін түрде ағып кетеді.

Бишапур салтанатты залы Анахита храмының оңтүстік-шығысында 781 шаршы метр аумақты алып жатқан үлкен күмбезді зал бар. Бұл залдың төрт симметриялы кіреберісі бар және оның күмбезінің биіктігі 25 метрге жетеді. Шаршы пішінді бұл залда 64 тауашалар бар.

Мозаикалық кіреберіс Бұл подъездің ұзындығы 25,11 метр, ені 6,1 метр. Ол жарты ай тәріздес аркалармен жабылып, еденіне түрлі-түсті мозаика төселген. Бұл мозаикалардың түстері өте көздің жауын алады және олардың кейбіреулері қазір Иран және басқа елдердің мұражайларында сақтаулы.

Валериан сарайы Бұл сарай сыртқы түрі бойынша Анахита храмына ұқсайды және Бишапур өрт ғибадатханасынан солтүстікке қарай 150 метр жерде орналасқан.

Ежелгі Бишапур қаласының ұлттық және дүниежүзілік тізілімі Бұл көне қала 2018 жылы (1397 жылы) «Фарс аймағының археологиялық ландшафты» сегіз жұмысының бірі ретінде ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұралар тізіміне тіркелді. Бұл еңбектің Иранның ұлттық шығармаларының тізіміне тіркелуі 1931 жылы (хижра бойынша 1310) басталады.