Ураманат: Ирандағы «Күн елі»

Егер сіз жаңа мәдениетті ғана емес, сондай-ақ адам қолы тимеген әдемі табиғатты, тау ауасын және таңғажайып пейзаждарды тамашалағыңыз келсе, Уранаматқа қош келдіңіз.

Ураманат – Күрдістан провинциясының батысындағы Саровабад қаласының Ураман ауданында, батысында Иракпен және оңтүстігінде Керманшах провинциясымен шектесетін таңғажайып тарихы мен алуан түрлі мәдениеті бар таулы аймақ.

Иран мен Ирак ортақтасатын бұл аймақ ерекше сұлулық беретін көркем және алуан түрлі өзендері бар бұралған жазық. Бұл аймақтың әйгілі өзендері - Ширван және Лейла. Олар Иракқа жақын жерде Даруле деген жерде жалғасады.

Бұл аймақ әдетте тастан салынған және бірегей террассалы және баспалдақ құрылымы бар сәулеті мен үйлері және адамдар мен табиғат арасындағы терең өзара әрекеттесу үшін Иранның ЮНЕСКО-ның 26-шы дүниежүзілік мұрасы тізіміне енгізілген.

Бұл аймақ Хавраман деп те аталады. Атау екі бөліктен тұрады: Хора және Адам. Көпшілік Хораның Ахурамен бірдей болғанына сенеді. Демек, Ахураман Ахура-Мазданың үйін білдіреді. «Хораманды» күн дегенді білдіретін «Хор Авестай» туындысы, ал «Манды» үй мағынасында қарастырсақ, бұл күннің үйі мен орнын көрсетеді.

Ураманат аймағының 40 000 жылдан астам тарихы бар, оны палеолит дәуіріндегі археологиялық олжалар және әртүрлі өркениеттердің, соның ішінде ассириялықтардың, мидиялардың, ахеменидтердің және гректердің болуы растайды. Мұнда маңызды тарихи оқиғалар орын алып, олардың әрқайсысы осы өлкенің дәл ортасында өз ізін қалдырды.

Кейінгі палеолит дәуірін көрсететін археологиялық олжалар Перди Мала алқабындағы Кенаше үңгірінен табылды. Олар Дариан бөгетін археологиялық құтқару бағдарламасы кезінде табылған. Су қоймасы маңында бірнеше маусымдық зерттеулер мен қазба жұмыстары жүргізілді. Бұл бірнеше маңызды палеолит және одан кейінгі мекендеу орындарының ашылуына әкелді, соның ішінде Дарай жартастарының баспанасы (орта палеолит), Кеначе үңгірі (жоғарғы палеолит), Рувар моласы (темір дәуірі), Сар Чам (халколит және темір дәуірі) және Барда Мар. (19 ғ.). Рувара учаскелерін қоспағанда, барлық басқа қазылған жерлер 2015-2016 жылдары су астында қалды. Танг-и-Вар ауылының жанындағы Тан-и-Вар асуындағы II Саргонның жазуы бұл аймақты ассириялықтар Загроста әскери жорықтары кезінде басып алғанын көрсетеді. Бұл патша жазулары Ассирия патшасы II Саргонға (б.з.д. 721-705) тиесілі.

Ураманат тұрғындары горани тілінің бір тармағы болып табылатын және солтүстік-батыс иран тілдеріне жататын хорами тілінде сөйлейді. Әр ауылда әр түрлі екпін мен диалекті бар хорами тілі қарым-қатынас құралы қызметін атқарып қана қоймай, бұл адамдардың әңгімелерін, аңыздарын, мәдениетін сақтайды.

Ұраманатта 700-ден астам елді мекен бар және оның тұрғындары әртүрлі қалалар мен ауылдарға бөлінген. Биік таулардың қойнауында өмір сүріп жатқан Ураманаттың қазіргі халқы ғасырлар бойы қалыптасқан көптеген этникалық және мәдени дәстүрлердің жиынтығы.

Ураманат 2021 жылы ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұра нысандарының тізіміне таулы ландшафтпен тамаша үйлесетін және адам мен табиғаттың үйлесімді әрекеттестігінің үлгісі болып табылатын сатылы архитектурасы үшін енгізілді. Бұл шешім аймақтың қайталанбас сұлулығы мен сәулеттік мұрасы үшін ғана емес, сонымен қатар мұнда үстемдік ететін дәстүрлі өмір салты мен мәдени құндылықтардың сақталуына байланысты қабылданды.

Бұл аймақтың айтулы мерекелерінің бірі Пір Шалиар дәстүрлі және мистикалық түрде бахман айының ортасында өтеді. Бұл мейрамда құрбандық шалу, аспапта ойнау және адамдарды сиқырлы түрде емдей алатын аты аңызға айналған қаһарман Пір Шалиардың үйлену тойына арналған дұғалар бар. Бұл фестиваль адамдардың тарихымен және мифтерімен терең байланысын бейнелейді және Иранның ерекше мәдени оқиғаларының бірі болып саналады.

«Ураманат» дәстүрі мен сұлулығына бай тарихи өлке ғана емес, сонымен бірге мәдениет пен табиғат үйлесім тауып, тау төсінде ерекше өмір салтын қалыптастыратын жер. Табиғи және мәдени көрікті жерлерімен бұл аймақ қаланың күйбең тірлігінен оңашалықты іздеп, рухани саяхат іздейтіндер үшін өте қолайлы.