Кабир Нириз мешіті, исламға дейінгі сәулеті бар мешіт

Исламның Иранға келуінен және ирандықтар ислам дінін қабылдағаннан кейін отты ғибадатхананың көпшілігі өз қызметін жоғалтты. Осы отты ғибадатханалардың кейбірі жойылып, олардың үстіне мешіттер салынды. Кейбір сарапшылардың пікірінше, Ирандағы ең көне мешіттердің бірі саналатын Кабир Нириз мешіті де дәл осылай және ескі отты ғибадатхананың қалдықтарына салынған.

Кабир Нириз мешітінің тарихы

Хижраның 4-ғасырының бірінші жартысынан (б.ж. 10-ғасыр) қалған деректерде Нириздегі мешітінің болғаны айтылады. Француз сәулетшісі және археологы Андре Годар жазған «Иран артефактілері» кітабында жарияланған зерттеуге сәйкес, Ұлы мешіттің архитектурасы Сасанидтер дәуіріндегі ғимараттардың сәулетіне ұқсас және оны 2000 жылдан бері сақталған ғимарат деп санауға болады. Ғасырлар бойы мешіт талай рет қайта қалпына келтіріліп, оған бөліктер қосылды. Мешіттің ең маңызды реставрациялары Азд ад-Давла Дейлми (949-983 жж. билік еткен), Селжук (б. 1034-1194 жж.), Хоразмшахтар (1077-1231 жж.) және Сефевидтер (1501-1573) дәуірінде жүргізілді).

Кабир Нириз мешітінің сәулеті

Бұл мешіт Ирандағы ең көне мешіт. Мешіт құрылысының бұл түрі Сасани дәуіріндегі (224-651 жж.) ғимараттарының тікелей имитациясы болып табылады. Мешіттің негізгі бөлігінің ұзындығы 18 метр, ені 7,5 метр. Бұл кіреберіс үстел орналасқан артқы қабырғаға дейін созылады және сол аймақтағы тұйықтық болып табылады. Кіреберіс алдында төртбұрышты аула бар, оның портиктері мен солтүстік кіреберістері кейінгі жылдары қосылған. Ғимараттың солтүстігінде мұнара да бар, мамандардың айтуынша, ол мешіт құрылысының алғашқы кезеңінде салынған. Қазіргі уақытта ғимаратта негізгі кіреберістен басқа солтүстік кіреберісті де көруге болады. Бұл кіреберіс хижраның 363 немесе 460 немесе 560 жылдары (973 немесе 1067 немесе 1164 ж.) өткен жөндеу жұмыстарының бірінде ғимаратқа қосылды.

Мешіт аркасының құрылысы 4 ғасырдың ортасына жатады. Бұл арканың құрылыс формасы үздіксіз және сынық болып келеді және оған кірпіш пен плитка қолданылады. Ғимараттың кей жерлерінде гипс қолданылған әшекейлерді көруге болады. Оңтүстік кіреберістің әшекейлері әртүрлі және толық.

Мешіттегі жазуға қарағанда, мешіттің миһрабы 973 жылы салынып біткен. Мамандардың айтуынша, мешіт осы датадан бұрын салынған. Бұл миһрабтың көрнекті сылақтары өте әдемі және ерекше. Бұл сылақтарда геометриялық өрнектер, гүлдер мен өсімдіктер мен Құран Кәрімнің аяттары көрінеді.

Кабир Нириз мешітінің жазулары

Мешітте барлығы төрт жазуды көруге болады:

1. Бірінші Сефевид Шах Сүлеймен тұсында (1666-1694 жж. билік құрған) кезінде Мырза Низам есімді адамның мешітті қалпына келтіруі туралы жазба,

2. Хижраның 1259 (м. 1843) жылы Зайнул Абдин хан Ниризи тұсында жазылған және салықтар мен сот қорлары туралы мәліметтерді қамтитын жазба.

3. Хижраның 1300 (б.з. 1882) жылы жазылған және Насер ад-Дин шах кезінде ғимаратты қалпына келтіру туралы мәтінді қамтитын жазба.

4. Гипстен 12 шиит көсемдерінің есімдері көрінетін 947 (б.з. 1540) және Шах Тахмасб Сафеви дәуіріне жататын жазу.

Кабир Нириз мешіті қай жерде  орналасқан?

Бұл мешіт Фарс провинциясының Нириз қаласында орналасқан. Бұл қала мен Шираздың арасы 200 шақырымдай.

Кабир Нириз мешіті ұлттық тізімде

Бұл мешіттің атауы 1933 жылы (1312 ж.) Иранның ұлттық ескерткіштерінің тізіміне енгізілген.