Наиннің кілем тоқу өнері, шөлді өңірдің еңбекқор халқының түрлі-түсті тартуы

Кілем тоқу - ежелден келе жатқан көне өнер, ол Иран атымен тығыз байланысты. Бұл өнерді осы ұлы өркениеттің көріністерінің бірі деуге болады. Иранның шебер кілемшілері ғасырлар бойы мыңдаған ою-өрнек пен ғажайып туындылар жасап келген. Иран кілемдерінің өрнектері - тоқушының жүрегі мен сезімінен туындайды... Ал ирандық өнерпаздар қандай қарапайым, өйткені өз өнер туындысын жерге жайып, жұрттың бәріне үстімен жүруге мүмкіндік береді, олар осылайша түрлі-түсті сиқырлы әлемге жол ашады!

Иранның түкпір-түкпіріндегі шеберлер өз өңірінің мәдениеті мен тарихына сай келетін өрнектер мен тәсілдерді таңдап, дамытқан. Бүгінде Иранның әр бұрышында кілем тоқудың өзіндік ерекше және қайталанбас түрі бар, ол сол аймақтың мәдениетін баяндайды. Наин кілемі - дербес болмысы бар, Иран кілемдерінің ең танымал түрлерінің бірі.

Наин қай жерде орналасқан?
Наин - Исфахан облысының шығысында орналасқан ең үлкен ауданы. Оның климаты шөлді, жауын-шашын өте аз түседі. Нәеин тұрғындары Иранның орталық аймақтарындағы халықтарға ұқсас диалектілерде сөйлейді. Бұл өңірде өмір сүрудің тарихы шамамен төрт мың жыл бұрын басталған деп есептеледі. Кейбір тарихшылардың пікірінше, Наин Ахемен әулеті кезінде (б.з.д. бірінші мыңжылдық) Парс аймағының бес уалаятының бірі болған. Наиндегі Жұма мешіті - б.з. IX ғасырына (хижраның III ғасыры) тиесілі және Ирандағы сақталған ең көне мешіттердің бірі, бұл қаланың терең тарихын айғақтайды.

Қуаңшылық пен судың жетіспеуіне қарамастан, Нәеин экономикасы ежелден құдық жүйесі (қанат) арқылы дамыған ауыл шаруашылығына негізделген. Соңғы жылдары судың аздығынан бұл сала біршама қиындықтарға ұшырағандықтан, шаруалар енді шөлге төзімді және аз су талап ететін дақылдарға - пісте мен анар өсіруге көшкен. Ауыл шаруашылығының әлсіреуіне байланысты, Наин тұрғындары дәстүрлі қолөнер салалары - шекпен тоқу мен кілем тоқуға көбірек көңіл бөліп отыр.

Нәеинде үш түрлі кілем тоқылады: 50 раж, 60 раж және 80 раж. Наиндіктер бұл кілемдерді өз терминологиясында сәйкесінше 9 ла, 6 ла және 4 ла деп атайды. Бұл атаулар челле (кілемнің негіз жіптері) үшін қолданылатын жіптердің санына байланысты. Челледегі «ла» саны азайған сайын, кілемнің нәзіктігі мен сапасы арта түседі. Наинде челле жіптері көбіне мақта жіптерден жасалады, бірақ кейбір кілемдерде жібек те қолданылады.

Нәеин кілемдері әдетте мына өлшемдерде тоқылады: «зәрғ у ним» (1,5 аршын), «зәрғ у чәрәк» (1,25 аршын), кілемше, перделік, 2x3 метр, 2,5x3,5 метр және 3x4 метр. Сонымен қатар, тоқушылар диаметрі 40-тан 500 см-ге дейінгі дөңгелек кілемдер де тоқиды.

Наин кілемінің басты ерекшеліктерінің бірі - табиғи өсімдіктерден алынған бояулар мен 4 ла немесе 6 ла жіңішке жіптердің қолданылуы. Дәстүрлі түрде, Наин кілемдерінде шөлейтті аймақтың табиғатына сай сабырлы әрі үйлесімді түстер басым. Кілем өрнектерінде негізінен "ләчәк-тәранж", "әслами", "афшан" және "дұрықты" үлгілер жиі кездеседі.