Радекан мұнарасы

Радекан мұнарасы – Исламның алтын ғасырындағы парсы ғалымдарының бірі Насыр ад-Дин ат-Туси салған алып астрономиялық аспап.

Бұл қызық цилиндрлік мұнара Иранның солтүстік-шығысындағы Хорасан Разави провинциясының Ченарен ауданындағы Радекан ауылынан шығысқа қарай 3,1 шақырым жерде орналасқан. Бұл ежелгі мұнара немесе бұл аймақ арқылы саяхатшыларды бағыттайтын шамшырақ деп ұзақ уақыт бойы сенген. Бірақ соңғы зерттеулер көрсеткендей, шын мәнінде, ол мұндай қарапайым құрылымнан алыс болған шығар. Археоастрономия саласындағы ашылымдардың арқасында Радекан мұнарасының керемет күрделі астрономиялық аспап екенін анықтау мүмкін болды.

Сары кірпіштен салынған құрылым 13 ғасырдың ортасына жатады және оны сол кездегі ұлы парсы ғалымдарының бірі Насыр ад-Дин Туси жобалаған. Полимат, ғалым және астроном ат-Туси оның қатысуымен Марағада пионер обсерваториясының құрылуымен танымал. Бұл обсерватория мен Радекан мұнарасы шамамен бір уақытта салынған, бұл олардың арасындағы байланысты білдіреді.

Төбеде тұрған құрылыстың биіктігі 35 м, ал сыртқы диаметрі 20 м.  Ғимарат конустық күмбезбен көмкерілген.

Мұнара – алып астрономиялық аспап. Оның шыңы Солтүстік жұлдызға бағытталған. Құрылымда бір-біріне қарама-қарсы орналасқан екі кіреберіс бар. Олардың орналасуы кездейсоқ емес. Қысқы күн тоқырау күні, 21-22 желтоқсанда шығыс күн сәулелері екі кіреберіс арқылы өтеді, бұл Иранның Дей айы басталғанын білдіреді. Ал жазғы күн тоқырау күні, 20-21 маусымда батқан күн сол қалпында, Иранда Тир айы басталады.

Сондай-ақ бұл құрылымды төрт мезгілдің басы, кібісе жылдар мен Наурыздың, Иранның жаңа жылының басын анықтау үшін пайдалануға болады деп саналады. Дәл осы жерде және Марағадағы өзінің әйгілі обсерваториясында жиналған деректердің көмегімен ат-Туси Жердің диаметрін есептеп, Аристотель мен Птолемейдің планеталар қозғалысы туралы теорияларының арасындағы сәйкессіздіктерді түсіндіре алды.

20 ғасырға қарай Радекан мұнарасы тозғандықтан қатты зақымданған. 60-жылдары мұнда мәдениет пен өнерге қамқорлық жасаған Шах Мохаммад Реза Пехлевидің әйелі Фарахтың бастамасымен қалпына келтіру жұмыстары жүргізілді. Қазіргі уақытта мұнарада музей жұмыс жасайды.