Әбу Саид Әбу әл-Хайыр тарихта өшпес аты қалған түлға.

Әбу Саид Фазлулла ибн Абул-Хайыр Ахмад ибн Мұхаммед ибн Ибрахим, шейх Әбу Саид Әбілқайыр деген атпен белгілі, төртінші және бесінші ғасырлардағы әйгілі ирандық мистик және ақын. Ол парсы тілі мен әдебиетінің көрнекті мистиктерінің бірі. Әбу Саид Әбілқайыр өзінің тылсым ойларын поэзия тілімен, төртбұрыш түрінде жеткізген. Рубаи - төрт шумақтан тұратын дәстүрлі парсы поэзиясының түрі, ал ұйқас алғашқы екі шумақта және төртінші шумақта байқалады. Әбу Саид Әбілқайыр парсы әдебиетіндегі практикалық мистицизмнің бастаушысы болып саналады.

Әбу Саид Әбу әл-Хайырдың өмірбаяны

Әбу Саид Әбу әл-Хайыр хижраның 375 (985) жылы «Абивард» пен «Сархтар» арасындағы «Михане» деп аталатын аймақта дүниеге келген. Оның әкесі мистицизмге ерекше қызығушылық танытқан, сондықтан мистикалық жиындарға үнемі қатысып тұратын. Бұл жиындарға Әбу Саид Әбу әл-Хайыр да әкесімен бірге жүретін. Ол фиқһ ғылымын Әбу Бәкір Қаффал мен Әбу Абдулла әл-Худриден үйренуді жалғастырды. Сарахс, Амол және Туске сапар шеккеннен кейін Нишапурдағы Әбу Әли Тарсуси ханхасында қалады. Ол жерде үлкен күш пен жігердің арқасында тәлімгер немесе шейх дәрежесіне қол жеткізе алды.

Әбу Саид Нишапурда 10 жылдан астам өмір сүрді, содан кейін ұлы Әбу Тахир Саидпен бірге қажылыққа аттанды. Шахрудтың Харқан қаласында ол Аболхасан Харқанимен кездесіп, оны жылы қарсы алды. Аболхасан Харғани – Иранның әйгілі мистиктерінің бірі. Әбу Саид соңғы мәжілісін һижраның 440 жылы (1048) 27 ражаб күні өткізді және бұл жиында ол өзінің ұлы Әбу Тахир Саидты мұрагер ретінде таныстырып, оның жаназасын қалай өткізу керектігін ізбасарларына нұсқады. Ол Нишапурда қайтыс болып, туған жерінде жерленген.

Әбу Саид Әбілқайыр көзі тірісінде шәкірттеріне өзі сияқты фанатизмнен аулақ болуды үйретті. Ол діні мен сеніміне қарамастан барлық адамдарды құрметтейтін және мистика мен сопылықты тәжірибеден өткізу керек және сипаттау немесе түсіндіру мүмкін емес деп есептеді. Зерттеушілер айтқандай; Әбу Саид зорлық-зомбылық, үстемдік және азаптау адамгершілікті тәрбиелеу және жетілдірудің дұрыс жолы емес екенін білді. Күш, үрей және күш адамдарды бағындырады, бірақ оларды кемелді ету мүмкін емес. Оның ойынша, мұны істеп, жан дүниесін тазарту мен тәрбиелеуден бас тартқан адам бос әрекетке барады. Ол өз заманының тәпсір, хадис, фиқһ, әдебиет сияқты ресми ғылымдардан хабардар болған ғұламалардың бірі болғанымен, ешбір кітап, трактат жазбаған, шамасы, тек замандас шейхтарымен, достарымен және балаларымен болған хат-хабарларын еске түсіретін көрінеді.

Әбу Саид Әбілқайырдың өмірі мен мұғжизаларының жиынтығы оның ұрпақтары тарапынан «Тавхид құпиялары» және «Әбу Саидтың өмірі мен сөздері» атты екі кітапта жинақталған. Рубаииятты да оған жатқызады. Хижраның 1334 жылы «Әбу Саид Әбілқайырдың поэтикалық сөздері» жинағы Әбу Саид Әбілқайырға жатқызылған барлық төрттік пен жұптарды қамтитын Саид Нафисидің редакциялауымен және өңдеуімен басылып шықты. Аттар Нишабури өз шығармаларында Әбу Саидтың әңгімелерін талқылаған. Әбу Саид туралы «Масибат-намеде» тоғыз хикая, «Илахи-намеде» бес хикая, «Мәнтик-е-Тайрда» үш хикая, «Асрар-намеде» бір әңгіме құрастырған.

Әбу Саид Әбу әл-Хайыр мың жылдан астам уақыт бұрын өмір сүрсе де, оның көптеген өнегелі кеңестері әлі күнге дейін өзінің талғампаздығын және құндылығын сақтап, өмірде бағыт-бағдар бере алады.