Ислам философиясының дамуындағы Алламе Табатабаидің рөлі
Ислам философиясының дамуындағы Алламе Табатабаидің рөлі
Алламе Табатабаи деген атпен белгілі Сейед Мұхаммед Хосейн Табатабаи – тәпсірші, философ, заңгер және мистик. Ол хижраның 14 ғасырында (б.ғ. 19 ғ.) Иранның интеллектуалдық және діни атмосферасында шиіттердің ықпалды ғалымы (шиизм – исламдық ағымдардың бірі) болды. Алламе Табатабаи «Тафсир әл-мизан» және «Исламдағы шиа» және «Даналықтың басы, хикметтің соңы», «Философия негіздері және реализм әдісі» атты философиялық кітаптардың авторы. Ол фиқһ пен қағидаларды үйренудің орнына Құм семинариясында Құран тәпсірі мен философиясынан сабақ берді. Бұл жұмыс Құм семинариясында аударманы зерттеудің өркендеуіне әкелді. Оның түсіндіру әдісі Құранды Құран арқылы түсіндіру болды.
Алламе Табатабаидің өмірбаяны мен еңбектері
Алламе Табатабаидің өмірбаянына сүйенсек, ол Тебризде дүниеге келген. Әкесі қажы Мырза Бақыр мен ағасы Мырза Асадулла Тебриздің әйгілі ғалымдары болған. Мұхаммед Хусейн бастауыш білімін туған жеріндегі мектептерде алып, кейін «Талибия» мектебіне барып, діни және араб ғылымдарын оқып, іргелі білім алды. Содан кейін, «МААГАГ» және «МААБИБ», «Каванин», «Кубанин» және «Шархия» және «Шарх Шамсия» кітаптарын, философиядағы кітаптарды зерттеді, және теология, «Кашф Аль-Мурад» кітабын оқыды. «. Хижраның 1304 жылы білімін жалғастыру үшін Наджаф қаласына барып, аятолла шейх Мұхаммед Исфаханиден ислам негіздері мен фиқһ курсында білім алады. Ол сондай-ақ аятолла Нейни, Аятолла Аға Сейед Аболхасан Исфахани, Аятолла Ходжат Кух Камараи, қажы Мирза Әли Аға Табатабайи Табризи, Аға Сейед Хосейн Бадкубаеи және Аятолла Сейед Хосейд Хасан Аболаридің қатысуынан пайда көрді. Иранға оралғаннан кейін 1314 хижра жылы туған жеріне оралып, онда 10 жыл болды. Хижраның 1325 жылы Тебризден Құмға келіп, сол жердегі семинарияда оқып, аятолла сейіт Мұхаммед Хансари және аятолла сейіт Мұхаммед Ходжжат Кух Камараи сияқты көрнекті ұстаздардан дәріс алады. Тақуа шәкірттер тәрбиеледі. Алламе Табатабайдың француз философы, шиіт ғалымы Анри Корбинмен ғылыми кездесулері еуропалықтарға шиизмді енгізуге жол ашты. Оның Генри Корбинмен сұхбаттары парсы, араб, француз, ағылшын тілдерінде, бірінші томы «Шииттер мектебі» деген атпен парсы тілінде жарық көрді.
Ислам философиясының дамуы
Марқұм Алламе Табатабаидің ғылыми, әдеби еңбектері мен сөздеріне назар аударсақ, оның ислам философиясын кеңейтуіне қатысты бес осьті атап өтуге болады: Бірінші ось – ислам философиясының өсуі мен дамуы. Ол «Бидаъия әл-Хикма» және «Ниъа әл-Хикма» кітаптарын жазу арқылы ислам философиясын ілгерілету мен институттандыруды жаңа кезеңге көтерді. Философияны оқыту, әсіресе трансценденттік даналық пен Мулла Садраның еңбектері, олардың семинариядағы философиялық жаңалықтары және жазбаларға жазған шеттері олардың ислам философиясын философия аясында дамытудағы күш-жігерінің бір бөлігі болды. Екінші ось теология бөлімінде наным-сенімдер мен теологиялық ғылымдар болып табылады. Бұл тұрғыда олар сенім негіздерін түсіндіру үшін философиялық негіздерді де пайдаланды. Сондай-ақ ол доктриналық пікірталастарды жаңарту күн тәртібіне ие болды және осыған байланысты «Әл-уилая» трактатын, «Исламдағы шиа», «Исламдағы Құран» кітаптарын жазды. Екінші бөлігі күмәнға жауап береді. Марқұм Алламе Табатабаидің сенім негіздеріне арналған тәуелсіз кітаптары мен еңбектері бар, соның ішінде «Уахи немесе жұмбақ сана», «Әли және илаһи философия» және... Сондай-ақ марқұм Аллама Табатабаи өзінің «Тәфсир әл-Мизан» еңбегінде Құран аяттары, илаһи білім және теологиялық қағидалар туралы өз бетінше пікірталас жасайды.
Ғылыми және практикалық этика
Үшінші ось – антропология. Антропология – ислам ғылымдарының негізі мен осі. Философиялық және мистикалық негіздері бар көптеген шығармалар жазды. «Дүниеден бұрын адам, дүниеде адам, дүниеден кейін адам» сияқты. Төртінші ось – этиканы талқылау. Марқұм Аллама Табатабаидің этиканы талқылауда екі жаңа идея мен жаңалықтар бар: Біріншіден, теориялық этика бөлімінде олар «сенімдер теориясын» ұсынады және осының негізінде моральдық ұсыныстардың жаңа түсіндірмесін береді. Екіншіден, практикалық этика бөлімінде бұл мәселе «Әл-Мизан» кітабында тәпсір арқылы қарастырылады, мұнда Құранның бірқұдайшылық ілімі зікір ету этикасында түсіндіріледі.
Бесінші ось – гуманитарлық ғылымдардағы философияның кеңеюі. Ол әсіресе әлеуметтану, саясаттану, құқық, тәрбиелік тақырыптар, кейде психология сияқты тақырыптарда өз бетінше еңбектер жазып, «Әл-Мизанда» гуманитарлық саладағы тақырыптарды жан-жақты атап өткен.
24 абанға сәйкес келетін 15 қараша Иранның ұлттық күнтізбесінде Алламе Табатабаиді еске алу күні деп аталады.
| Атауы | Ислам философиясының дамуындағы Алламе Табатабаидің рөлі |
| Ел | Иран |
| шамси жыл санағы бойынша 14 ғасыр |
Танымал тұлғалар
