Насер Хусроу, Хорасан стиліндегі наразылық поэзиясының туын көтеруші
Насер Хусроу, Хорасан стиліндегі наразылық поэзиясының туын көтеруші
Әбу Муин Насыр бин Хосроу бин Харис Қобадиани Балхи (Насыр Хосроу деген атпен белгілі) хижраның 382 жылы (м.ғ.д. 992 жылы) Марудағы Қобадиан ауылында дүниеге келген. Насер Хосроудың өлеңдерінде ақыл-кеңес, ақыл-кеңес, дана ойлар бар. Хаким, Хаким Насер және Сейд әл-Хукма оның атақтарының қатарына жатады. Насер Хосроу парсы әдебиеті тарихындағы ең атақты революционерлердің, дәлірек айтсақ, революционерлердің бірі болып саналады. Ол өзінің саяхат жазбасының басында 40 жасына дейін ғұлама болғанына қарамастан, арман өмірі мен тағдырын түбегейлі өзгерткенше дүние қуғанын ашық айтады.
Насер Хосроудың түс көрген оқиғасы
Насер Хосроу бұл түрлену мен түрлену оқиғасын былайша суреттейді: «Бір күні түсімде біреу маған: «Халықтың даналығын кетіретін осы шараптың қаншасын ішесің?» – деді. Ояу болсаң жақсы болар еді. Мен былай деп жауап бердім: Даналар дүниенің қайғысын азайту үшін бұдан басқа ешнәрсе жасай алмады. Ол былай деп жауап берді: Ессіздік пен санасыздықта жайлылық жоқ; Ақылды адамды санасыздыққа жетелейтін адам деп атауға болмайды, керісінше, даналық пен ақылды арттыратын нәрсені іздеу керек. Мен: «Бұл таңба қайдан пайда болды? Ол: «Тапқан адам болсын», - деді де, тағы да сөйлеген жоқ. Бұл нұрлы арман Насыр Хосроудың жеті жылдық сапарға шығуына себеп болады; Ол Қағбаны төрт рет зиярат еткен, сонымен қатар Мысырдағы Фатимидтік (Исламның шиіттік ағымдарының бірі) Исмаилит халифтерінің сарайына барып, Исмаилит шиіттерінің ұстанымдары мен сенімдерін шын жүректен қабылдаған саяхат. Ол әл-Мустансир Биллахтан (Фатимид халифінен) Хорасан аралының хужжат атағын алып, Хорасанда исмаилиттік сенімді таратуды тапсырды. «Насер Хосроудың саяхаттары» кітабы осы жеті жылдық жолдың жазбалары мен есебі болып табылады. Оның басқа да еңбектері: «Зад әл-Мусафирин», «Уәж ад-Дин», «Джамиъ әл-Хикматин», «Хуван әл-Ахван», «Ашу және босату», «Сафранама», «Бустан әл-Укол», «Далил әл-Мутирарин», «Лисан әл-алам», «Диуан аш-Шаъар».
Қарапайым халықтың надандығына қарсы Насыр Хосроудың ағартушылығы
Ол өз жолын өзгертпес бұрын, Насыр Хосроу селжұқтар сарайында құрметті тұлға болып саналды және өмірде толық гүлденді. Ол қоғамның жоғарғы және төменгі қабаттарында орын алған қысымшылықты, жемқорлықты, кемсітушілік пен надандықты әрбір көз анық байқайтын заманда өмір сүрді. Ол кездегі қоғамда парақорлық белең алған. Насер Хосроу поэзиясында «қарапайым халық» - ақыл-ой мен ойлау қабілетін тұйықтап, істерге төрелік етуде сырттай және сыртқы көріністе қалатын, қандай да бір оқиғаның немесе құбылыстың астарлы қабаттарын ешбір жағдайда талдамайтын, көбінесе соқыр және ойланбайтын теріс пікірмен басқаларға еліктейтін адамдардың бір бөлігі. Насыр Хосроудың «Диван» шығармасының берік одалары арқылы оның қарапайым халық пен бүлікшілердің надандығы мен надандығына қатысты қасіретін анық көруге болады.
Насер Хосроу және наразылық одасы
Насер Хосроудың алдындағы ода пішімі негізінен мадақтау болды, бірақ Насер Хосроу оданы формат пен мағына жағынан деконструкциялады. Бұл көрнекті ақынның одаларының көпшілігі дүниені айыптау мақсатында жазылған. Насер Хосроу өз өлеңдерінде дүниені жындарға, хайуанаттарға, табиғаттың жансыз көріністеріне теңеп, дүниенің сүйкімділігін, жауыздығын, мәңгілік еместігін әр түрлі теңеулермен суреттеген. Дүниеге қатысты теңеу мен теңеулер оның шығармадағы шығармашылық қуатымен қатар, бұл ұлы ақынның парсы тілі мен әдебиетін жетік меңгергендігін көрсетеді. Өлеңдерінде көкейге таласып, қазіргі жағдайға көңілі толмайтынын, осы проекция арқылы қоғамда орын алған озбырлық пен озбырлықты сынға алады. Сенімдегі «наразылық» және «тұрақтылық» екі элементі Насер Хосроу поэзиясын басқа ақындардан ажыратып, хорасани стиліндегі наразылық поэзиясының ту ұстаушысы етеді: «Бұл аспанның жасаған және айтқан әрбір уәдесі және айтқан уәдесі жалған болып шықты және бұл уәде жалған болып шықты және ол уәде түнде және туады.
Насыр Хосроу аяттар мен хадистерді қолданып, дүниені айналадағы көзге көрінетін нәрселермен салыстыра отырып, әлемге ғашық болып, адамдық шынайылықтан алшақтаудың қауіптілігін сездіруге тырысады, сондықтан да ақынның өлеңдерінде адамдық пен дінді дәріптейтін күшті үні үндеседі.
Насыр Хосроу ақыры Ауғанстанның Бадахшан облысы мен Ямган ауылына көшуге мәжбүр болды. Ямған ауылындағы 15 жылдық өмірін түрмеге теңейді: Ямғанда болғаныма он бес жыл керек болды/ Неге, не үшін? Өйткені мен түрмедемін... Дегенмен, бұл жердің халқы оны қатты құрметтеп, «Худжжат», «Сейед Шах Насер Уәли», «Пир Шах Насер», «Пір Ямған», «Пір Кохистан», «Пір Кәмел» сияқты атақтармен атаған.
| Атауы | Насер Хусроу, Хорасан стиліндегі наразылық поэзиясының туын көтеруші |
| Ел | Иран |
| Хаким, Хаким Насер, Сайид әл-Хикма | |
| 5 ғасыр |
Танымал тұлғалар
