Хожа Насыр ад-Дин Туси, математика және астрономияның данышпаны
Хожа Насыр ад-Дин Туси, математика және астрономияның данышпаны
Хожа Насир ад-Дин Туси жазушы, философ, математик, астроном және ислам әлеміндегі ең көрнекті ирандық ғалымдардың бірі және хижраның 7-ші ғасырында математика ғылымын дамытқан шииттік ағымның (шииттік – исламдық ағымдардың бірі) ірі заңгерлерінің бірі болып саналды. Ол Саведегі Джахруд қаласында дүниеге келген. «Адамзаттың шебері», «Оныншы хикмет» және «Үшінші ұстаз» - Хожа Насреддин Тусидің лақап аттары. Әкесі Мұхаммед ибн Хасан – Тус заңгер, ғұлама және хадисші болған. Хожа Насыр ад-Дин Туси әкесімен бірге діни және әдеби ғылымдарды үйреніп, кейін теология, математика және физика сияқты әртүрлі интеллектуалдық ғылымдарды зерттеді. Біраз уақыттан кейін білім алу үшін Нишапурға барды. Ол кезде Нишапур ғылым мен зерттеу орталығы және ұлы ғұламалардың бар екендігі саналды. Мысырлық Муин ад-Дин Салим ибн Бадран және Мосулдық Камал ад-Дин Юнус Хожаның ұстаздары болды. Бұл ғұламалар көптеген ғылымдардың, әсіресе математиканың көшбасшылары болды. Ол Машаның хикметінен және Нейшабурилік Фарид ад-Дин Дамадтың қызметіндегі операциялардан білім алып, бірте-бірте барлық зияткерлік және дәстүрлі ғылымдарды меңгеріп, көрнекті ғалым ретінде беделге ие болды.
Математик данышпан
Математикада Ходжа Насир алдыңғы математикалық мәтіндер бойынша эссе жазды - Птоломей. Сонымен қатар ол арифметика, геометрия, тригонометрия бойынша көптеген жаңашыл трактаттар жазды және бұл еңбектерінде Хайямның жұмысын жалғастырып, есептеу математикасының дамуына ықпал етті. Хожа Насир геометрияда Хайямның жұмысын ұстанды және «Әр-Рисала аш-Шафиййа» кітабында ол Евклидтің бесінші принципін зерттеді, бірақ оның математикаға қосқан ең көрнекті үлесі тригонометрия болды, ол «Китаб аш-Шакал әл-Ғазат» кітабында тригонометрияны ғылымның дербес саласы ретінде дамытуға көмектесті. Оның еңбектеріне математикадағы синустардың сфералық заңының ашылуы және астрономиядағы сұр жұп деп аталатын геометриялық әдістің ойлап табылуы жатады. Кейбір зерттеушілер Хаваджа Насыр Тусиді математикадағы тригонометрия ғылымын жасаушы ретінде таныстырса, енді бірі тригонометрия ғылымын дамытушылардың бірі ретінде таныстырады. Хаженің тригонометрия кітаптары 16 ғасырда француз тіліне аударылған. Араб әлемінің атақты тарихшысы Ибн Халдун Тусиді исламнан кейінгі ең ұлы ирандық ғалым деп атаған. Хожа Насыр ғылымда Ибн Синамен тең деп есептелген. Айырмашылығы – шейх әл-Раис медицинада дәуірдің көшбасшысы болса, ал Хаже Насыр математикада басқалардан асып түсті.
Шығармалар мен студенттер
Хожа Насыр ад-Дин Туси өз заманындағы танымал ғылымдардың көпшілігінде, соның ішінде фиқһ, даналық, теология, логика, этика, медицина, астрономия, математика, әдебиет және поэзия және музыка өнері бойынша еңбектер мен шығармалар жазды. и, және Ибн әл-Футти Бағдади. «Тахрир Усул әл-Эқлид», «Тахрир әл-Маджжати», «Зиж әл-Илхани», «Ахлақ әл-Насири», «Усаф әл-Ашраф», «Әс-Сақат әл-Иқтаба», «Зубда әл-идрак фи әл-Хайат әл-афлақ», «Шарх әл-Ашарат» Хуажа шығармаларының қатарына жатады. Хожа Насыр ад-Дин Тусидің шәкірттерінің бірі Аллама Хели ол туралы былай дейді: Хожа Насир ад-Дин Туси біздің дәуіріміздің ең жақсысы болды және оның зияткерлік және практикалық ғылымдар бойынша көптеген еңбектері бар.
Өмірден өтуі
Хижраның 672 (б.з.1273) жылы обсерваторияны тәмамдаған соң Хожаның өзін нашар сезініп, зул-хижжа айының 18-і күні, яғни Ораза айт күні қайтыс болғаны тарихта айтылады. Ол кезде Хаваджа Бағдатта тұрып жатқан, оның мәйіті өз өсиеті бойынша Казминге жерленген.
Есфанд айының 5-іне (Хаже Насирдің туған күні) сәйкес келетін 24 ақпан Иранның ұлттық күнтізбесінде осы ғалым мен данышпанды еске алу күні, сондай-ақ инженерлер күні ретінде аталды.
| Атауы | Хожа Насыр ад-Дин Туси, математика және астрономияның данышпаны |
| Ел | Иран |
| хижра жыл санағы бойынша 7 ғасыр |
Танымал тұлғалар
