Хусейн Садатманд — Ирандағы медахтықта жаңа стильдің негізін қалаушы

Мұхаррам айындағы аза шеру - Ирандағы ең ірі діни шаралардың бірі болып саналады. Иран халқы Мұхаррам айының (хижри күнтізбесінің бірінші айы) басталуынан бірнеше күн бұрын Имам Хусейн мен оның серіктеріне арналған аза шеру рәсімдерін өткізуге дайындала бастайды. Бұл рәсім жыл сайын Иранның барлық аймақтарында өткізіліп, Иран халқының осы ұлы батырға деген құрметінің көрінісі болып табылады. Аза шеру өткізу әдісі ғасырлар бойы қалыптасып, ирандықтардың діни мәдениетінің бір бөлігіне айналған. Иранның әр аймағында халықтың мәдениеті мен сенімдеріне сай арнайы дәстүрлер пайда болып, жылдар бойы өз өмірін сақтап келеді. Осы тұрғыдан алғанда, Йезд қаласы Мұхәррам айындағы аза шеру дәстүрлерімен танымал және ол жерде әр жылы ерекше салт-дәстүрлермен өткізіледі. Мұхәррам айындағы аза шерудің бір ерекшелігі - Йезд қаласының ерекше нөһе айту стилі болып табылады. Бұл стильді Хусейн Садатмандқа жатқызады. Садатманд – Йездтің атақты нөһе айтышысы, ол өз айтуларында эпос пен жырды ұштастырады.

Мұхәррам айындағы аза шеру мен жыршылардың рөлі

Мұхәррам айындағы аза шерулер әдетте екі бөлімнен тұрады: біріншісі – сөз сөйлеу, екіншісі – жыр айту мен аза жырларын орындау. Әдетте аза шеру рәсімдерінің сөз сөйлеушілері діни ғалымдар болып келеді, олар өзінің уағыздарында моральдық мәселелерді, діни тақырыптарды және ислам тарихындағы оқиғалар мен Имам Хусейннің шейіт болуын түсіндіреді. Жыршылар (медахтар) өз кезегінде рөзе және нөһә атты жыр бөлімдерінде Имам Хусейн мен оның серіктерінің Ашура күніндегі қайғылы оқиғаларын еске түсіреді және осылайша аза шеру қатысушыларының арасында рух пен құлшыныс тудырады. Нөһә айтқанда әдетте ырғақты өлеңдер орындалады және аза шерушілер нөһә ырғағына сәйкес көкіректерін соғып аза шегеді.

Барлық аза шеру рәсімдері Хусейн ибн Алидің әділдік пен құқықты қорғау жолындағы күресін құрметтеуге бағытталған және қатысушыларға әрдайым Имам Хусейннің ізбасарлары болып, әділетсіздікке қарсы өмір бойы төзуге шақырады.

Хусейн Садатманд  кім еді?

Хусейн Садатманд  1951 жылы (1330 хижри күнтізбесі бойынша) Йездте дүниеге келген. Оның әкесі Әли Акбар - Йездтің Фахадан ауданындағы Имам Хусейнді құрметтеушілердің бірі, түрлі рәсімдерде аза шерушілерге қызмет көрсеткен. Сәәдетмэнд бала кезінен бастап аза шеру мен жыр айту ортасында өсті. Жастайынан жыр айтумен қатар иран музыкасын үйренді және 1980-ші жылдары музыкалық альбом да шығарды. Ол ресми түрде 1980 жылдан (1359 хижри) бастап Йездтің Фахадан ауданындағы діни жыршылар қатарына кірді.

Көптеген жылдар бойы Хусейн Садатманд көптеген нөһәлер орындады, олардың көбісі ирандықтардың жүрегінде мәңгі есте қалды. Ол ауыр науқастан кейін 2014 жылы (1393 хижри) қайтыс болды.

Хусейн Садатмандтың жырлау стилі

Садатманд өзінің нөһәләрінде қарапайымдық пен сөздің мәнерлілігіне ерекше мән берді. Ол Алланың үй-ішінің (ахл әл-бейт) жақсы қасиеттерін және Қарбаланың қайғы-қасіретін қарапайым тілмен жеткізу керек деп есептеді, сонда ғана көрерменге ең үлкен әсер ете алады. Ирандық музыкалық аспаптар мен әуендердің әртүрлілігін жақсы меңгерген Сәәдетмэнд нөһәләрін, әсіресе дауыстың биік ноталарында тамаша орындай білді. Ол сөз саптау, декламация және дауыс ырғағын құру өнерінде шебер болды. Оның орындауындағы мелодиялар ирандық дәстүрлі музыкаға сай болды. Садатмандтың жырларында иран әніндегі «кіріспе», «биіктеу» және «төмендеу» бөлімдері айқын көрінеді. Қазіргі таңда Йездтің жас жыршылары Садатмандтың үлгісін қолданып, иран әншілігін үйренуді де медахтықтың маңызды шарты деп санайды.

Жаңа әуендерді пайдалану, аза шерушілердің бірігіп жырлау мүмкіндігін қолдану және әртүрлі ырғақтарды араластыру – осы ерекшеліктер Садатмандты ең жоғарғы деңгейге жеткізді. Оны бірнеше жауапты жырлау стилінің негізін қалаушы деп есептейді, мұнда аза шерушілер өлеңнің ырғағына қарай әртүрлі ырғақтармен бірге жырлайды. Садатманд Йездтен шыққан жыршы болғанымен, бүкіл Иранда көптеген медахтар оның стилін ұстанады.

Хусейн Садатмандтың жырлау өнерінің ұлттық тізімге енуі

Хусейн Садатмандтың ирандық медахтықтағы жаңалықтары мен осы салаға қосқан үлесі ескеріліп, 2020 жылы «ұстаз Хусейн Садатманд стиліндегі нөһә айту» Иранның бейматериалдық мәдени мұра тізіміне енгізілді.