Берке Кол Караш, Иранның ең үлкен су қоймасы

Су қоймасы немесе тоған - жер деңгейінен төмен биіктікте суды сақтау үшін жасалған жабық тоған немесе бассейн. Су тапшы және шөлейт аймақтарда су қоймалары жауын-шашын суымен немесе маусымдық ағынмен толтырылды, осылайша олардың суын жауын-шашын аз болатын маусымда пайдалануға болатын. Иранда көптеген су қоймалары бар және олардың құрылысы Қанатты қазу тарихымен байланысты, бірақ Иранда салынған ең үлкен су қоймасы қаланың оңтүстік-батысында орналасқан Көл Гараш су қоймасы болса керек.

Гандж әл-Бахр Қаджарлар кезеңіне (18 ғ.) жатады. Бұл су қоймасы маусымдық Бейіт немесе Таңғаб өзенінің бойында орналасқан. Тоған жаңбырлы маусымда суға толатын, ыстық мезгілде күн сәулесінен және судың булануынан қорғалатын жерге салынған. Тоғанға апаратын көптеген су жолдары қоршаған құрылыс салдарынан бұзылған кезде де, тоған жаңбырдан кейін суға толады. Бұл факт тоғанның нақты орналасқан жерін көрсетеді. Бұл тоғанның құрылысшысы Ғараштың жанашырларының бірі «Асадулла қажы» еді. Ол осы тоғанның жанынан тағы бір су қоймасын салған, ол бүгінде «Асадулла су қоймасы» деп аталады. Көл тоғанында жазу жоқ және оның нақты салынған күні белгісіз болса да, Көл тоғанын екі құрылысты да бір салушының арқасында Қаджарлар кезеңіне жатқызуға болады. Құрылысы 1869 жылы аяқталған Асадулла су қоймасы бүкіл тоғаннан кейінгі Гераштағы ең үлкен су қоймасы болып табылады.

«Кел» эхми тілінде (Гераш халқының жергілікті диалектісі) «саңырау» дегенді білдіреді. Сондықтан кейбіреулер бұл тоғанның төбесі де, жаңғырығы да жоқ, тоған саңырау, сөйлеушінің даусын естімейтін, сондықтан да жаңғырық түрінде жауап бере алмайтын сияқты, бұл атау таңдалған деп есептейді. Басқалары «Келді» мүйізсіз қойға теңестіріп, Көл тоғанының төбесі жоқ болғандықтан осылай аталғанын оның толық еместігін меңзеген деп есептейді. Әрине, кейбір ескі құжаттарда бұл су қоймасының аты «Гандж әл-Бахр» деп аталады.

 Тоғанның жалпы көрінісі дөңгелек, ал резервуары цилиндр тәрізді. Бұл су қоймасының су қоймасының көлемі 13 миллион литрді құрайды, бұл оны Ирандағы ең үлкен су қоймаларының біріне айналдырады. Бұл үлкен көлемдегі суды ұстау үшін оның қабырғасы екі қабаттан тұрады, ішкі және сыртқы қабат. Осылайша, бұл ғимараттың қабырғаларының қалыңдығы үш метрге жетеді. Тоғанның ішкі диаметрі 29 метр, тереңдігі 21 метр. Бұрын тоғанның төбесі болса, бүгінде құлап, ізі де көрінбейді. Бұл шатырдың неліктен опырылғанына әртүрлі себептер келтірілді: кейбіреулер мұны 1960 жылы Лар жер сілкінісімен байланысты деп есептейді. Бірақ кейбір қарт адамдар айтқандай, шатыр жер сілкінісінен бұрын да құлаған. Сондай-ақ 1958 жылғы құжатта су қоймасы туралы бұл айтылған: «Жаңа, үлкен, дөңгелек, шатырсыз су қоймасы». Басқалары шатырдың құлауын ғимарат сәулетшілерінің батпақтанудан немесе жауын-шашын сияқты табиғи факторлардан болатын дыбыс толқындарының әсерін болжай алмауының нәтижесінде айтады. Жер үсті суларының тоғанға құйылуы үшін барлығы алты арна және одан суды шығару үшін алты құйма орнатылды. Кіреберістердің еденінен қашалған тастар көрінеді. Кіреберістің биіктігі – 220 сантиметр, саңылаудың ені – 75 сантиметр. Су алатын арналардың да биіктігі 190 сантиметр, ені 75 сантиметр. Кіре берістердің бірінің астынан су қоймасының түбіне дейін созылған баспалдақ тоғанның түбіне шығуды қамтамасыз етті. Бүгінде бұл баспалдақтың көп бөлігі жоғалып кетті.

Бұл үлкен тоғанның құрылысына тас, сылақ және ерітінді пайдаланылған. Бұл ғимаратта қолданылатын барлық тастар дәл кесілген және қалыпты құрылымға орналастырылған.

Бұл тарихи ескерткіш Иранның ұлттық ескерткіштер тізіміне 2001 жылы (1380 жыл) тіркелген.