Арасбаран тайпаларының салт-дәстүрлері

Бұрын «Қарадаг» деп аталған Арасбаран - ауданы 9 000 шаршы шақырымнан асатын аймақ және Шығыс Әзірбайжан провинциясындағы Калыбар, Варзаган және Ахар үш округінің аудандарын қамтиды. Иран мен Нахчыван Республикасы мен Армения мен Әзірбайжан елдерінің шекарасы болып табылатын осы аймақтың солтүстігіндегі Арас өзені Арасбаранның солтүстік шекарасын белгілейді. Оңтүстіктегі Харрис округі, шығыстағы Ардебил провинциясы және батыстағы Маранд округі осы аймақтың басқа шекаралары болып табылады.

Арасбаран көшпелі мәдениеті 

Арасбаран тайпалары алты ірі тайпадан тұрады: Чалибанлу, Хадж Алилу, Мұхаммед Ханлу, Хосейнкеллу, Хасан Биглу және Қарачорлу. Бұл тайпалар шиит және түркі тілдес, олардың кейбіреулері қазір белгілі бір аймақтарға қоныстанғанымен, арасбаран тайпаларының бір бөлігінің көшпелі өмірі әлі де жалғасуда. Арасбаран тайпалары Иран тарихында, әсіресе конституциялық оқиғаларда белсенді рөл атқарды. Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, Арасбаран аймағындағы тұрақты көшпелілердің халқы 1600 үй (8300-дей адам) және көшпелі көшпелілердің халқы үш мыңнан астам шаруашылықты (17 мың адам) құрайды. Көшпелі көшпелілер жылдың сегіз айын ауылдық жерлерде өткізіп, жазғы аймақтарға маусымның басында (маусым айының ортасында) жетеді. Бұл тайпалардың ежелгі әдет-ғұрыптары мен тарихы бар.

Мухаррамның әдет-ғұрыптары мен дәстүрлері

 Арасбаран тайпаларының шиіт дініне сенуі Мұхаррам айында және олардың арасында шиіттердің үшінші көсемі Хусейн ибн Әлидің шәһид болған күнінде аза тұту мәртебесін жоғарылатты. Әдетте әр рудың ақсақалдары қаралы жиын өтетін жерді белгілеп, сол жерге аза тұту туын тігеді. Рулар арасында кімде-кім мұқтаждық немесе ант болса, осы туға түрлі-түсті шүберек байлап, тудың басына күнде келіп, оны бақылайтын әдет бар. Күн сайын үш рет қайғылы оқиғаны еске алу және аза тұту үшін орнатылған жерде аза тұту. Кейде аза тұтуға белгіленген жердің иесі күнде бір қой сойып, етін халыққа бөліп береді. Бұл еңбек тайпалар арасында «Ихсан» немесе «Хардж» деп аталады. Көшпелілер арасында аза біткеннен кейін де туды орнынан түсірмей, оны жайына қалдыру әдеті бар. Көші-қоннан кейін де білім өз орнында қалады және жел, қар сияқты табиғи факторлар лақтырмайынша қозғалмайды.

Арасбаран тайпаларындағы неке салттары 

Тайпалар арасындағы некенің саяси аспектілері бар және тек діни және әлеуметтік әдет-ғұрып емес. Әртүрлі отбасылар мен ұрпақтар арасындағы неке арқылы бір-біріне жақындайды. Көшпелілер мәдениетінде үйленбеу жеккөрінішті. Көшпелі өмір салтына байланысты көшпелілердің некелері әртүрлі факторлардың әсеріне ұшырайды және әдетте отбасында болады, көшпелілер арасында көптеген құдалар бір-бірімен үйленеді. Әдетте, алғашқы дайындықты әйелдер ақылдаса отырып жасайды, одан кейін «ұстаздық ету» рәсімі өткізіліп, «елші» атанған әулеттің үлкендері үйленуге ұсыныс жасайды. Елчидің ұсынысынан бас тарту қорлау болып саналады. Елші ұсыныс жасағаннан кейін күйеу жігіттің әкесі қалыңдықтың отбасына қалыңдық құны (түрік тілінде «башлик» деп аталады) ретінде кілем немесе ақша немесе малдың бір сомасын жібереді. Бұл келінге құрмет, құрмет көрсетудің белгісі. Қыз өзімен бірге негізінен кілем мен кілем, төсек-орын, қолдан тоқылған бұйымдардан тұратын қанжығасын әкеледі. Бұл заттарды тұрмысқа шықпас бұрын қыздың өзі жасаған болуы мүмкін. Ұлының да малы бар, оны жұмысына, тіршілігіне капитал ретінде пайдаланады.

Арасбаран тайпаларының өлім және жоқтау салттары 

Жеке адам қайтыс болған кезде оның жерлеу рәсіміне тайпаның барлық мүшелері қатысады. Жерлеу діни ережелер бойынша жүзеге асырылады, марқұм шомылдыру рәсімінен өткеннен кейін денесіне кепен салынады. Аялдамада зират болса, марқұм сонда жерленеді; әйтпесе мәйітті атпен ең жақын елді мекенге сол жердегі зиратқа апарады. Марқұмның құрметіне ер адамдар бір күркеге жиналып құран оқыса, әйелдер екінші күркеде жоқтау айтады. Әйелдер тобында бір адам қайғылы оқиға туралы тақпақ айтады, ал қалғандары бұл өлеңдерді естіп жылайды. Рулар арасында аза тұту рәсіміне қатысатын адамдар аза тұту рәсімін өткізуге жұмсалатын шығындарға қатысу үшін тыныштандыру нысаны ретінде өздерімен бірге тірі жануарларды немесе белгілі бір азық-түліктерді әкелу дәстүрі бар. Егер мереке немесе үйлену тойы белгіленген болса, ол қайтыс болған адам қайтыс болғаннан кейін кем дегенде қырқыншы күнге дейін кейінге қалдырылады.