Абулфазл Бейхағи, Парсы прозасы шығармаларының атасы
Абулфазл Бейхағи, Парсы прозасы шығармаларының атасы
Абулфазл Мохаммад Бин Хосейн Бейхақи Харитабад Бейхак немесе Ескі Сабзевар қаласында дүниеге келген. Әкесі оны бала кезінен Нишабурға оқуға мәжбүрлеген. Жас кезінде Нишабурдан Ғазнинге барып, «Диуан» жазу ісіне әуестенеді. Өзінің ерекше қызығушылығымен және талантымен Ходжа Әбу Наср Мешкан (Диуан Ресалат Махмұд Ғазнауи) оны осы қызметке таңдады. Бейхақи сенімді адам болған және әдемі жазу иесі болған. Хожа Әбу Наср Мишқан Бейхақиды өзінің сырлас әрі жақын досы санап, онымен Ғазнауи жүйесінің сырлары мен жаңалықтарымен бөлісті. Бұл мәселе «Бейхақи тарихы» кітабын жазу кезінде Бейхақи үшін құнды біліктілік болды.
Бейхақи тарихы
Бейхақи тарихы парсы әдебиетінің жауһарларының бірі болып саналады. Моңғолға дейінгі парсы прозасынан қалған санаулы кітаптардың бірі. Ескі жазбалардың арасынан көне тілімен оқырманын соншалықты қызықтыратын кітапты кездестіру қиын. Бейхақи тарихтың жазылуының басы хижраның 448 (м. 1056) жылы болды және оның тақырыбы Ғазнауи патшалығының 42 жылындағы оқиғалар болды және ол 30 том болып жазылды. Оның төртінші томға дейінгі мазмұны Насери тарихы мен Ямини тарихының мазмұнымен бірдей. Кітаптың басы жоғалған бесінші томынан 10-шы томына дейін келесі томдар 451-ші жылдағы оқиғаларды баяндайды. Бұл 30 томдық кітап, оның тақырыбы тарих және тарихнама екендігімен қатар, оқиғалардың дәлдігі мен жазылуы, сенім мен ерекше шеберлікпен қамтамасыз ету, оқиғалардың егжей-тегжейлерін бейнелеу және қарау тұрғысынан сирек және бірегей. Бізге бүгінде «Тарих Бейһақи» деген атпен белгілі кітап, оның бастапқы аты – Тарих Насери. Бұл кітаптың басқа атаулары: «Тарих ан-Насир», «Тарих ас-Сабкатгин», «Жаме ат-Таварих», «Джаме фи тарих Сабкатгин», ең соңында «Тарих Бейхақи». Бейхақи тарихының бар бөлімі Ғазнауи сұлтан Масудтың өміріне қатысты болғандықтан Масуди тарихы деп те аталады.
Парсы прозасының атасы
Әбілфазл Бейхақи өзінің тарихнамасында әдет-ғұрыпқа қайшы, патшалар мен сұлтандардың әлсіздігін қорықпай көрсетіп, мойынға бағынбаған. Бейхағи тарихнама принциптерінде нақты көзқарас пен ғылыми сынға ие болып, шындық пен шындықты еш қорықпай жеткізген. Бейхаги бұл кітапта тек тарихшы ғана емес, ол әлеуметтік мәселелер мен географиялық жағдайларды үлкен ілтипатпен және құмарлықпен айтқан деген ортақ пікір бар. Бейхақи тарихы – нақыл, үкім, өсиеттердің асыл қазынасы. Бұл мәңгілік шығарма – классикалық мәтіндердің бірі саналатын әдебиет тарихының бір түрі. Бұл кітап риторикалық әдістерге, әдеби массивтерге, әуезді прозаға және өлең үлгілеріне толы, бұл кітаптың жазылуына байланысты Әбіл Фазл Бейхақи парсы прозасының атасы ретінде танымал. Бейхақи проза жазуда ұстазы Әбу Наср Мешканның стилін ұстанды. Бейхақи тарихы прозасының ең маңызды белгілері: 1. Бейхақиға дейінгі кезеңдегі қысқа жазуға қарағанда ұзақ жазу. Бұл ұзақ жазу сөз тіркестерінде қиындық тудырмайтындай етіп, мазмұнның егжей-тегжейлерін анық етіп, ниетті жақсы жеткізеді. 2. Оқырманды оқиғалардың алдына қоятын және оларды оқиғалардың барлық құрамдас бөліктеріне бағыттайтын детальдарды сипаттау және атап өту. 3. Аллегория мен аллегорияны қолдану. 4. Кейбір грамматикалық белгілер және 5. Сол кездегі парсы тіліндегі кең тараған мақал-мәтелдер мен идиомаларды айту.
Бейхаги оқиғалар мен тұлғаларды, олардың сипаттамалары мен реакцияларын көркем әдебиет авторлары сияқты қарастырып, оқиғаны шын сияқты суреттейтін болған.
| Атауы | Абулфазл Бейхағи, Парсы прозасы шығармаларының атасы |
| Ел | Иран |
| پدر نثر فارسی | |
| قرن پنچم هجری قمری | |
| تاریخ بیهقی |
Танымал тұлғалар
